Pod pojęciem działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy rozumie się takie czynności zarobkowe podejmowane na własny rachunek (jako przedsiębiorca) lub na rachunek osoby trzeciej (jako pracownik, zleceniobiorca itp.), które pokrywają się, choćby częściowo, z zakresem działalności pracodawcy. Chodzi tutaj zarówno o produkcję towarów, świadczenia usług (tych samych, tego samego rodzaju lub zbliżonych). W umowie o zakazie konkurencji powinno się wyraźnie wskazać rodzaje działalności objętych zakazem oraz zakres terytorialny. Zakaz konkurencji może odnosić się do takiej działalności pracodawcy, która wynika z przedmiotu działalności pracodawcy określonej np. w akcie założycielskim, statucie lub też faktycznie wykonywanej przez pracodawcę. W razie braku określenia terytorium objętego zakazem domniemuje się, że obejmuje on obszar działalności pracodawcy.
Umowa o zakazie konkurencji musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Kwestię zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy reguluje art. 1011 kodeksu pracy. Jest to jeden z podstawowych obowiązków pracowniczych wynikający ze stosunku pracy niejako rozszerzający obowiązek dbałości o dobro pracodawcy. Nie jest to obowiązek cywilnoprawny związany ze stosunkiem pracy. Umowa o zakazie konkurencji może być zawarta z pracownikiem jednocześnie z umową o pracę (może być częścią umowy o pracę) jak też może być zawarta w trakcie trwania stosunku pracy. Za każdym razem ma ona jednak samodzielny byt prawny.
W umowach cywilnoprawnych (zlecenie, kontrakt menedżerski, umowa o świadczenie usług itp.) dopuszczalność umowy o zakazie konkurencji podlega regulacjom kodeksu cywilnego (art. 3531 k.c.).
Naruszenie tego obowiązku przez pracownika może być podstawą do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika w trybie art. 52 § 1 kodeksu pracy, podobnie jak odmowa podpisania klauzuli konkurencyjnej w trakcie trwania stosunku pracy, chyba że jej treść jest sprzeczna z kodeksem pracy.
Jeśli pracownik wyrządził pracodawcy szkodę nieumyślnie poprzez naruszenie zakazu konkurencji, ponosi on odpowiedzialność na zasadach pracowniczej odpowiedzialność materialnej do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia za pracę (art. 114-121 kodeksu pracy).
W przypadku zawinionego działania pracownika skutkiem będzie pełna odpowiedzialność odszkodowawcza.
Roszczenie pracodawcy z tego tytułu przedawnia się w terminach określonych w art. 291 kodeksu pracy.
W szczególnych przypadkach naruszenie przez pracownika zakazu konkurencji może stanowić jednocześnie czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji podlegający odpowiedzialności karnej oraz cywilnej. Okoliczność, że sprawcą czynu nieuczciwej konkurencji jest pracownik pozostaje bez znaczenia, ponieważ zgodnie z art. 1014 kodeksu pracy, przepisy o zakazie konkurencji uregulowane w kodeksie nie naruszają zakazu konkurencji przewidzianego w odrębnych przepisach. W takiej sytuacji może dojść do zbiegu różnych rodzajów odpowiedzialności – pracowniczej, cywilnej oraz karnej.
Umowa może być zarówno odpłatna jak i nieodpłatna. Momentem końcowym ustania umowy o zakazie konkurencji jest zakończenie stosunku pracy.